آگاهی فرگشت و داروینیسم
مشخصات کتاب:
عنوان کتاب: استراتژی‌های بقا (همکاری و درگیری در جوامع جانوری)- نویسنده : راگویندرا گدگکر
- مترجم : کاوه فیض‌اللهی
- ناشر: جهاد دانشگاهی مشهد
- نوبت چاپ : ١
- سال انتشار : ١٣٨٩
- شابک : ٩٧٨٩۶۴٣٢۴١۴٠٧
- تعداد صفحات : ٢٠۶
«هیچ‌چیز در زیست‌شناسی معنایی ندارد مگر در پرتو تکامل.» این گفته زیست‌شناسان تکاملی تنها اخیرا در رفتارشناسی (ethology) یا علم بررسی رفتار جانوران معنا یافته است. با این‌حال نتیجه‌اش چشمگیر بوده است.
بسیاری از ابعاد رفتار جانوران، به‌ویژه جانوران اجتماعی، که معماگونه به نظر می‌رسید یا بدون آنکه به درستی درک شود صرفا قابل توصیف بود، اکنون دارای منطقی به نظر می‌آید. برای نخستین بار حقیقتا می‌توانیم بپرسیم چرا یک جانور فلان کار را انجام می‌دهد. در این کتاب تلاش شده است این رویداد هیجان‌انگیز به زبان ساده و تا جایی که امکان دارد فارغ از اصطلاحات فنی ناآشنا بازگو شود. سعی شده مردم عادی از تمام اقشار جامعه را مخاطب قرار دهد؛ تنها شرط لازم برای خواندن این کتاب، کنجکاوی درباره طبیعت است.
در این گزارش جذاب و دلچسب از مبانی تکاملی رفتار اجتماعی جانوران بیان می‌شود که چرا جانوران کوچک و بزرگ به شیوه‌هایی چنین جذاب و به ظاهر پیچیده رفتار میکنند. زیست‌شناسان و رفتارشناسان تنها در سال‌های اخیر کاربرد دقیق اندیشه‌های تکاملی در بررسی جوامع جانوری را آغاز کرده و به نتایج چشمگیری دست یافته‌اند. این کتاب گزیده‌ای از این یافته‌ها را همراه با گنجینه خارق‌العاده‌ای از دریافت‌ها درباره راهکارهای بی‌شماری که برای تداوم نوع در جانوران شکل گرفته، عرضه می‌کند.
راجاوندرا گاداکار با قلمی جذاب، به بررسی استراتژی‌های همکاری و درگیری که جانوران- از شیرهای باشکوه گرفته تا زنبورهای ابتدایی کارگر- هنگام انتخاب جفت، پرورش فرزندان، ارتباط با دیگران و ایجاد تقسیم کار لازم برای تغذیه، محافظت از گروه و دفاع از قلمرو برمی‌گزینند، می‌پردازد.
این کتاب در مورد بسیاری از رفتارهای متفاوتی که در دنیای جانوران با آنها روبه‌رو می‌شویم، چه آنگاه که به پرندگان می‌پردازد و چه آنگاه که به زنبورها، توصیف‌هایی عالی و تبیین‌هایی روشن ارائه می‌کند. از جمله آنکه چرا سنجاب زمینی- با آنکه امنیت خودش به خطر می‌افتد- آوای هشدار سر می‌دهد تا سنجاب‌های دیگر را از نزدیک شدن خطر آگاه کند؛ چرا لارو مورچه بافنده برای لانه‌سازی ابریشم اهدا می‌کند؛ چرا موش‌های خانگی فرزندان خود را در یک کودکستان اشتراکی بزرگ میکنند؛ و چگونه جانوران، خویشاوندان خود را که می‌خواهند از آنها حمایت یا پرهیز کنند، تشخیص می‌دهند.
فهرست مطالب
یادداشت مترجم
پیش گفتار
۱٫ جانوران اجتماعی چیستند؟
۲٫ تکامل، سرهم بندی ابدی
۳٫ در ژن هاست
۴٫ جانوران اجتماعی با یکدیگر چه میکنند؟
۵٫ معمای فداکاری
۶٫ آیا جانوران طرف خویشاوندان شان را میگیرند؟
۷٫ جامعه یک وسپ ابتدایی
۸٫ بازی هایی که جانوران میکنند
۹٫ تعادل ظریف میان همکاری و درگیری
۱۰٫ برخی توضیحات و نتیجه گیری ها
درباره مولف
گاداکار استاد مرکز علوم بوم‌شناختی است که بخشی از انستیتو علوم هندوستان در بنگالور است. او در ۳۰ سال گذشته اختصاصا R.marginata را بررسی کرده و بهترین متخصص رفتار وسپها (گونه ای حشره) در جهان است. او در سال ۲۰۰۶ به عنوان عضو خارجی آکادمی ملی علوم ایالات متحده برگزیده شد.
گاداکار در سال ۱۹۵۳ در شهر کانپور در استان یوتارپرادش هندوستان به دنیا آمد. در سال ۲۰۰۸ برنده جایزه «اچ کی فیرودیا» شد که هر سال برای گرامی‌داشت آثار درجه یک دانشمندان هندی در سطح جهانی اعطا می‌شود.
پدرش افسر نیروی هوایی هند بود. به خاطر تغییر محل ماموریت پدرش، خانواده گاداکار اغلب در سفر بودند و گاداکار تا سنی که قاعدتا باید به کلاس سوم می‌رفت، رفتن به مدرسه را رسما آغاز نکرده بود. مسئولان مدرسه می‌خواستند او را در کلاس اول نام‌نویسی کنند. اما در توافق با پدر و مادرش پذیرفتند که او می‌تواند کلاس دوم را امتحان کند. اما به زودی چنان استعدادی از خود نشان داد که به او اجازه داد هم‌کلاسی‌هایش را پشت سر بگذارد و با بچه‌های هم‌سن‌وسال خودش سر کلاس بنشیند. او می‌گوید «زمان ازدست‌رفته را جبران کردم و باز از این آزادی فوق‌العاده برخوردار بودم که به عنوان یک کودک از آن لذت وافر ببرم. فکر می‌کنم همین به من اجازه داد که به تماشای حشرات و پروانه‌ها مشغول شوم!»
در کلاس هشتم، گاداکار باید از میان علم و هنر و علوم انسانی یک رشته را انتخاب می‌کرد. این فرایند تخصصی شدن به قدری افراطی بود که دانش‌آموزان حتا ناگزیر بودند یک زیررشته هم انتخاب کنند. گاداکار می‌گوید «در آن سن برای من قابل درک نبود که چرا نمی‌توانم هم هنر و ادبیات و هم علوم را با هم بخوانم، اما در هندوستان چنین کاری غیرقابل تصور بود. امکان آنکه هر دو رشته را همزمان با هم دنبال کنم برای من وجود نداشت. از این رو زیست‌شناسی را انتخاب کردم، اما از اینکه نتوانستم در عین حال خواندن ریاضیات و فیزیک و البته ادبیات و هنر که بسیار به آنها علاقمند بودم را ادامه دهم، افسوس می‌خوردم.» گاداکار معلم زیست‌شناسی‌اش آقای چاکو را عامل کشیده شدن به سمت این موضوع و دور شدنش از ادبیات هندی می‌داند که به گفته خودش «یکی دیگر از علایق شدید من در آن زمان بود.»
گاداکار در آخرین سال دبیرستان در آزمون معتبر استعدادیابی علمی در هندوستان شرکت کرد و برنده بورسیه‌ای شد که او را قادر ساخت وارد دانشگاه بنگالور شود که در آن زمان سنترال کالج نامیده می‌شد. به گفته گاداکار، امتیاز دانشگاه نه در آموزش‌های آن که به نظر او خسته‌کننده و خالی از چالش می‌آمدند، بلکه در برنامه پژوهشی فعال آن نهفته بود. او بیشتر وقتش را صرف صحبت با پژوهشگران و پی‌گیری برنامه‌های پژوهشی خودش می‌کرد. شاید برنامه‌های درسی سنترال کالج برای او خسته‌کننده بودند اما گاداکار در خود کلاس‌های درس الهاماتی یافته بود.
گاداکار دوره کارشناسی‌اش را در رشته جانورشناسی در سال ۱۹۷۲ به پایان برد و در سال ۱۹۷۴ مدرک کارشناسی‌اش را نیز در رشته جانورشناسی گرفت. برای دوره دکتری به انستیتو علوم هندوستان (IISc) درخواست داد. پس از پذیرش، تنها کرسی موجود در آن سال برای گرفتن دکترا در زیست‌شناسی مولکولی را به او سپردند. او در سال ۱۹۷۹ فارغ‌التحصیل شد و کمی بعد با گیتا که در سنترال کالج با او آشنا شده بود ازدواج کرد.
در انستیتو علوم هندوستان، گاداکار با ماداو گاجیل (M.Gadgil) آشنا شد؛ یک زیست‌شناس ریاضی که در هاروارد با ادوارد ویلسون (E.O.Wilson) کار کرده بود. او تعدادی از منابع را به وی معرفی کرد و پس از آن مطالعه مقاله‌های ادوارد ویلسون را آغاز کرد. آن وقت بود که معلوم شد وسپها به یکی از مهم‌ترین گروه‌ها برای درک تکامل رفتار اجتماعی حشرات تعلق دارند. آگاهی از این نکته او را خیلی شگفت‌‌زده کرد.
او می‌پذیرد که بارها وسوسه شده است که فعالیت‌هایش را گسترش دهد و گونه‌های دیگر حشرات اجتماعی را نیز بررسی کند، اما تصمیمی آگاهانه گرفت که به جای افزایش وسعت به عمق اضافه کند. او می‌گوید «و من به همان تصمیم چسبیده‌ام. به خاطر همین است که اکنون بیش از ۳۰ سال را صرف بررسی این یک گونه کرده‌ام. به اعتقاد من هنوز آنقدر هست که برای بقیه عمر من یا حتا بیشتر از آن کافی باشد.»
بسیاری از کارهای گاداکار روی این مساله متمرکز است که چگونه سلسله‌مراتبی از وظایف در لانه برقرار می‌شود و چگونه از جمعیتی از وسپ‌های به ظاهر یکنواخت یک ملکه بیرون می‌آید.
او می‌گوید «از وقتی سنترال کالج را ترک کرده‌ام تمام زندگی‌ام در انستیتو علوم هندوستان سپری شده است. به تک‌تک دقایق آن عشق ورزیده‌ام اما این انستیتو به کلی به روی دانشمندان علوم اجتماعی و پژوهشگران علوم انسانی، هنر و ادبیات بسته بود. صرفا به علم اختصاص داشت و این چیزی است که من آن را خیلی بسته و محدود یافتم و از آن راضی نبودم و همواره از این بابت شکایت داشتم.»
تقریبا ۴ سال پیش این انستیتو تصمیم گرفت مرکزی برای مطالعات معاصر ایجاد کند. از آن زمان تاکنون گاداکار به عنوان رئیس این مرکز خدمت کرده است. او می‌گوید «من بعضی از بهترین‌های جهان را در تمام شاخه‌های دانش بشری، ازجمله فلسفه، هنر، ادبیات، سینما، شعر، حقوق، اقتصاد و روان‌شناسی به اینجا آورده‌ام و این فرصت را به آنها داده‌ام که با دانشمندان این پردیس، به‌ویژه دانشجویان صحبت کنند.
ما مدام درباره موضوعاتی نظیر عینیت، چگونگی ارزیابی دانش و اینکه آیا می‌توان آن را همانندسازی کرد یا خیر بحث داشته‌ایم. این به دانشجویان اجازه می‌دهد که این چشم‌انداز وسیع‌تر را دریابند و مثلا بگویند، بله، اینجا یک تاریخدان هست، کارهایی که او انجام می‌دهد با کارهایی که من به عنوان یک زیست‌شناس انجام می‌دهم تفاوت بسیاری دارد. چرا؟ آیا این کار کاملا اشتباه است؟ این کار به آنها امکان می‌دهد چنین پرسش‌هایی را مطرح کنند. و این در بسیاری از موارد به آنها امکان می‌دهد شروع به اندیشیدن درباره علم خودشان بکنند. بله، این کاری است که من دارم در مرکز مطالعات معاصر انجام می‌دهم. و تاکنون فوق‌العاده موفقیت‌آمیز بوده است.»
درباره مترجم
کاوه فیض اللهی در سال ۱۳۵۶ در شهر رشت متولد شد. لیسانس خود را در رشته زیست شناسی با گرایش علوم جانوری از دانشگاه فردوسی مشهد گرفت و فوق لیسانس بیوسیستماتیک جانوری را نیز از دانشگاه شهید بهشتی تهران در سال ۱۳۸۳ اخذ نمود.
وی از سال ۱۳۷۹ در زمینه علم و به ویژه علم زیست‌شناسی با روزنامه های مختلفی نظیر همبستگی، همشهری، شرق، هم‌میهن، هفته‌نامه شهروند، کارگزاران و هفته‌نامه ایراندخت همکاری داشته است. موضوعات مورد علاقه او زیست‌شناسی تکاملی، سیستماتیک و رده‌بندی، فلسفه و تاریخ زیست‌شناسی است.
او با طرح «اطلس پستانداران ایران» در بخش خفاش‌ها که توسط دانشگاه تهران و به سفارش سازمان حفاظت محیط زیست انجام شد همکاری داشته است. ترجمه کتاب «چه چیزی زیست‌شناسی را بی‌همتا می‌سازد» نخستین اثر منتشر شده اوست و کتاب «استراتژی‌های بقا: همکاری و درگیری در جوامع جانوری» اثر راگویندرا گدگکر، دومین ترجمه ایشان است.